Ne olmuştu?
31 Aralık 2019’da Çin hükumetinin gizemli pnömonisi olan 41 hasta konusunda Dünya Sağlık Örgütü’nü bilgilendirmesinin ardından Çin, 7 Ocak’ta hastalığa sebep olan virüsün yeni tip koronavirüs olduğunu belirlemiş, 11 Ocak’ta da virüs kaynaklı ilk can kaybını duyurmuştu. 2 Şubat’ta ise Çin dışında ilk Filipinler’den can kaybı haberi geldi. 11 Şubat’ta Dünya Sağlık Örgütü koronavirüs hastalığını COVID-19 olarak duyurdu. Çin dışında koronavirüs vakalarının hızla artmaya başlamasıyla Dünya Sağlık Örgütü 11 Mart’ta COVID-19’u salgın olarak ilan etti.
www.worldometers.info/coronavirus/ sitesinde dünya genelinde günlük olarak koronavirüs salgınından etkilenen kişi sayısı yayınlanıyor. 6 Nisan verilerine göre 208 ülke ve bölge genelinde toplam 1.329.199 kişiye teşhis konulurken 73.824 kişi hayatını kaybetti, 277.295 kişi tedavi edildi. Türkiye’de ise 30.217 kişiye teşhis konulurken 649 kişi hayatını kaybetti.
Can kayıplarının azalması amacıyla ekonomi çarkının durma noktasına geldiği mevcut durumda ekonomi ve finansal piyasalar nasıl etkileniyor?
Hisse senetleri 31 Aralık sonrasında sert değer kayıpları yaşadı…
Hisse senetleri Çin’in Dünya Sağlık Örgütü’ne ilk vakayı bildirdiği 31 Aralık 2019’dan 3 Nisan 2020 bitimine kadarki süreçte hisse senetleri piyasaları; ABD’de Dow %26, Almanya’da DAX %28, Brezilya’da Bovespa %40, Güney Afrika’da FTSE/JSE %22, Çin’de Şangay %9, Filipinler’de PSEi %32, Hindistan’da Nifty50 %34, İngiltere’de FTSE100 %28, Japonya’da Nikkei %25, Rusya’da RTS %31, Türkiye’de BIST100 %22 kayıp yaşadı. 5 Nisan koronavirüs vaka sayılarında yavaşlama sinyallerinin alınmasının ardından 6 Nisan günü hisse senedi piyasalarında yükselişler yaşandı.
COVID-19 salgını belirsizliği sebebiyle merkez bankaları koordineli hareket ederek likiditeyi rahatlattı, ülkeler yardım paketlerini devreye aldı…
15 Mart’ta Amerika, Avrupa, İsviçre, Japonya ve Kanada merkez bankaları küresel bazda dolar likiditesini artırmak adına koordineli swap düzenlemelerini ilan ettiler; Fed politika faizini %0 seviyesine çektiğini ve 700 milyar dolarlık parasal genişlemeyi devreye aldığını duyurdu.27 Mart’ta ise ABD Başkanı Trump 2 trilyon dolar tutarında koronavirüs yardım paketini imzaladı. Avrupa Merkez Bankası 12 Mart’ta yıl sonuna kadar 120 milyar Euro tutarında varlık alımı yapacağını, 18 Mart’ta ise Pandemi Acil Satın Alma Programı kapsamında 750 milyar Euro büyüklüğünde tahvil alımı yapacağını duyurdu. İngiltere Merkez Bankası, 19 Mart’ta politika faizini %0,1 seviyesine indirdi ve 645 milyar pound tutarında parasal genişlemeyi devreye aldı. Kanada Merkez Bankası Mart ayında ardı ardına indirimlerle en son 27 Mart’ta politika faizini %0,25 seviyesine düşürdü, 18 Mart tarihinde işçi ve şirketlere toplam 56 milyar dolarlık yardım paketini devreye aldıkları duyuruldu. Japonya Merkez Bankası ise 6 Nisan tarihinde 10 milyar doları hane halkı ve küçük ölçekli şirket sahiplerine nakit ödenmek üzere toplam 989 milyar dolarlık yardım paketini devreye alacaklarını duyurdu. Türkiye’de Merkez Bankası 17 Mart’ta politika faizini %9,75’e düşürdü, hükumet 100 milyar TL (15 milyar dolar) yardım paketini ilan etti. Ek olarak Almanya 814 milyar dolar, İspanya 220 milyar dolar, Fransa 50 milyar dolar, Güney Kore 80 milyar dolar, Hindistan 22,5 milyar dolar, Hollanda 10-20 milyar dolar, İtalya 28 milyar dolar, İrlanda 3,3 milyar dolar, büyüklüğünde yardım paketlerini devreye aldıklarını duyurmuşlardı.
31 Aralık 2019’da %1,9 seviyesindeki ABD 10-yıl vadeli tahvilin faizi, Fed’in 15 Mart’ta politika faizini sıfır seviyesine indirmesinin ardından, %0,6 seviyesine geriledi. Türkiye’de ise artan bütçe açığı ve artan finansal risk sebebiyle Türk lirasında değer kaybı yaşanırken tahvil faizleri yükseliyor.
Hizmet ve mal üretimi durdu, işsizlik arttı…
Küresel imalat sanayi (JP Morgan PMI endeksi) 2020 yılı ilk üç ayında durgunluk bölgesinden daralma bölgesine geriledi. Küresel hizmet sektörü ise aynı dönemde büyüme bölgesinden daralma bölgesine sert düşüş yaptı. Küresel imalat ve hizmet sektörlerinde işsizlik arttı. Türkiye’de imalat ve hizmet PMI endeksleri de aynı kaderi paylaşarak daralmayı sürdürdü. Ekonomik aktivitedeki zayıflama petrol fiyatlarının %50’den fazla kayıpla (Brent) varil başına 30 doların altına gerilemesinde etkili oldu. ABD’de işsizlik oranı Şubat ayındaki %3,5 seviyesinden Mart ayında %4,4 seviyesine yükseldi. Mart ayında 701.000 istihdam kaybı yaşandı, 10 milyon kişi işsizlik başvurusu yaptı. Türkiye’de Mart ayı PMI verileri imalat sanayinde işe alım sinyalleri vermiş olsa da Nisan ayında azalma görme ihtimali var.
Dr. Fulya Gürbüz