Big Mac Endeksi: Türkiye’nin Ekonomik Dengesizliklerine Işık Tutan Bir Gösterge
Türkiye’nin ekonomik durumu, Big Mac Endeksi verileriyle bir kez daha gün yüzüne çıktı. Ülkeler arasındaki para birimlerinin alım gücünü karşılaştıran ve The Economist tarafından yayınlanan bu gayriresmî ekonomik gösterge, Türkiye’deki ekonomik dengesizlikleri çarpıcı bir şekilde gözler önüne seriyor.
Son verilere göre, İstanbul’da bir Big Mac’in fiyatı 195 TL’ye ulaşırken, New York’ta bu sandviç sadece 5.23 dolar. Bu fark, Türkiye’nin fast food fiyatlarında dünya ortalamasını tarihi bir farkla geçtiğine ve Türk Lirası’nın alım gücünün hızla düştüğünü gösteriyor.
Big Mac Endeksi, ülkeler arasında standart bir ürün olan Big Mac’in fiyatlarını karşılaştırarak döviz kuru farkları, yerel fiyat seviyeleri ve satın alma gücü paritesini anlamamıza yardımcı oluyor. Prof. Dr. Hakan Kara, 23 Aralık 2024 tarihinde sosyal medya hesabından yaptığı bir paylaşımda, Türkiye’deki Big Mac fiyatlarının dünya ortalamasını tarihi bir farkla aştığını belirtti. Kara, bu durumu “Tarihi zirve” olarak nitelendirirken, bu farkın Türkiye’deki ekonomik dengesizliklerin bir göstergesi olduğuna dikkat çekti.
“Artık Türkiye Pahalı Bir Ülke Oldu”
Prof. Dr. Kara’nın paylaştığı grafikte, Türkiye’deki Big Mac fiyatlarının 2002 yılından itibaren dünya ortalamasına paralel bir seyir izlediği, ancak son dönemde hızla yükseldiği ve rekor seviyelere ulaştığı görülüyor. Kara, bu artışın ardındaki temel nedenlerin Türk lirasının değer kaybı ve artan gıda enflasyonu olduğuna dikkat çekerken, şu yorumda bulundu:
“Yukardaki grafiğe bakıp da ‘TL’nin aradaki fark kadar değer kaybetmesi gerekir’ demek tam doğru değil. ‘Türkiye yemek konusunda pahalı bir ülke oldu’ demek doğru.”
Bu ifade, Türkiye’deki yemek fiyatlarının, fast food ile sınırlı kalmayarak genel bir pahalılık sorunu oluşturduğuna işaret ediyor.
Ekonomik Dengesizliklerin Altında Yatan Nedenler
Big Mac fiyatlarındaki bu anormal artışın ardında birçok faktör yer alıyor. Uzmanlara göre bunların başlıcalanı:
- Türk Lirası’nın Değer Kaybı: Döviz kuru dalgalanmaları ve TL’nin küresel para birimlerine karşı değer kaybetmesi, ithal ürünlerin fiyatlarını artırdı.
- Yüksek Gıda Enflasyonu: Gıda sektöründeki fiyat artışları, Big Mac gibi endekste yer alan ürünlerin maliyetlerini ciddi şekilde etkiledi.
- Düşen Alım Gücü: Yüksek enflasyon ve azalan satın alma gücü, tüketicilerin ekonomik yükünü artırdı.
Ekonomist Serkan Özcan ise yüksek vergiler ve harç artışlarının, gelir adaletsizliğini derinleştirdiğine dikkat çekiyor. Özcan, yüksek faiz oranları ve döviz kontrolü politikasının sadece belirli bir kesimin zenginleşmesine neden olduğunu belirterek şu ifadeleri kullandı:
“Yüksek faizlerden ve rant vergisi olmayan kesimlerden faydalanan yüzde 10’luk bir zengin grup var. Bu grup, harcamalarıyla pazarları ve fiyatları artırıyor. Aynı zamanda hükümetin uyguladığı yeniden değerleme oranları ve vergi artışları da bu durumu daha da kötüleştiriyor.”
Türkiye’nin Big Mac Endeksi Zirvesi
Türkiye’nin Big Mac fiyatlarında dünya ortalamasını çok ciddi bir farkla geçmesi, sadece fast food fiyatlarını değil, aynı zamanda ekonomik dengesizlikleri ve gelir eşitsizliğini de gözler önüne seriyor. Türk lirasının değer kaybı, artan enflasyon ve yüksek vergiler halkın alım gücünü zorlaştırıyor. Prof. Dr. Hakan Kara’nın da belirttiği gibi, Türkiye yemek konusunda pahalı bir ülke haline gelirken, bu durum sadece ekonomik değil, aynı zamanda sosyal bir sorun olarak karşımıza çıkıyor.
Ekonomistlerin çözüm önerileri arasında, maliye politikalarının devreye girmesi ve para politikalarının bağımsız bir şekilde yürütülmesi yer alıyor. Ancak mevcut koşullarda, enflasyonist ortam ve gelir adaletsizliği arasındaki farkın daha da artması bekleniyor.
Big Mac Endeksi – 2024
Dünyada farklı kıtalarda yer alan önde gelen ülkelerde satılan Big Mac hamburgerin dolar bazlı fiyatları aşağıda gösterildiği gibidir. Buna göre, Big Mac Türkiye’de İsviçre, ABD ve birçok avrupa ülkesin ile benzer fiyatlara satıldığı gösterilmektedir. Üstelik, 2.grafikte gösterilen ülkelerin asgari ücretlerine göre Big Mac alım gücü Türkiye’nin diğer ülkelere kıyasla Big Mac hamburger ürünü özelinde alım gücünün düşük ve daha pahalıya satın aldığını göstermektedir.
Kaynak: Statista, 2024