Son açıklanan Ekim 2024 enflasyon verilerinde, gıda fiyatları enflasyonu beklenenden çok daha yüksek çıkarak ekonomistleri şaşkına çevirdi. TÜİK, aylık gıda enflasyonunu %5,1 olarak açıklarken, ENAG’da bu oran %1,83, Türk-İş’te %0,64, ve İTO’da %3,28 olarak bildirildi. Bu kadar farklı oranların öne çıkması, hangi kurumun metodolojisinin doğru olduğuna dair soru işaretleri yaratıyor.
Doğru Veriye Dayanmadan Çözüm Mümkün mü?
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB), enflasyonla etkin mücadele için öncelikle gıda fiyatlarının doğru ölçülmesi gerektiğini fark etmelidir. TÜİK‘in metodolojisini açıklamaması ve veri paylaşımındaki eksiklikler, politika yapıcıların doğru kararlar alabilmesini engelliyor. Sorunun kaynağına inilmesi için metodolojinin şeffaf hale getirilmesi ve paydaşların katılımıyla ortak bir strateji belirlenmesi gerekiyor.
Elbette hava koşullarındaki değişikliklerden kaynaklanan ani fiyat artışları olabilir, ancak bu sorun daha genelde yapısal meselelerin ön planda olduğunu gösteriyor. Özellikle son yıllarda serbest piyasa ekonomisinden uzaklaşılması ve alternatif çözümler yerine “cadı avları” yürütülmesi, çözüm üretmek yerine yeni sorunlar yaratmıştır.
Dünya ve Türkiye’deki Gıda Fiyatlarının Seyri
Dünya genelindeki ve Türkiye’deki gıda fiyatlarını anlamak için iki temel veri setine bakılabilir:
- Dünya Gıda Fiyat Endeksi (FAO): FAO’nun endeksi, temel gıda maddelerinin uluslararası piyasalardaki fiyat hareketlerini izliyor. Ekim 2024 itibarıyla endeks değeri 121,5 olup, geçen yılın aynı dönemine kıyasla hafif bir düşüş gösteriyor. Ancak bu, 2021’deki rekor seviyelere kıyasla düşük. Tahıl ve bitkisel yağ fiyatlarındaki gerileme, bu düşüşün ana nedeni.
- Türkiye’de Gıda Fiyatları (TÜİK): Türkiye’de yıllık gıda enflasyonu Kasım 2024 itibarıyla %74,5 seviyesinde. Bu oran, özellikle Türk lirasındaki değer kaybı ve iç piyasadaki maliyet artışlarından kaynaklanıyor. Et, süt ürünleri ve tahıl fiyatlarındaki yükseliş özellikle dikkat çekiyor.
Karşılaştırmalı Grafik
Aşağıdaki grafik, 2002-2024 yılları arasında FAO Gıda Fiyat Endeksi ile Türkiye’nin gıda enflasyonu oranlarını karşılaştırıyor. FAO endeksi (mavi çizgi), uluslararası fiyatlardaki değişimi gösterirken; Türkiye’nin gıda enflasyonu(kırmızı kesikli çizgi), iç piyasadaki maliyet artışlarını ve yerel dinamikleri yansıtıyor.
Grafiğin Ortaya Koyduğu Farklılıklar:
- Kur Şoku ve Döviz Bağımlılığı: Türkiye’nin tarımsal ürün ithalatına bağımlılığı, Türk lirasındaki değer kayıplarının gıda fiyatlarına doğrudan yansımasına neden olmuştur. Dünya fiyatlarının sabit kaldığı durumlarda bile kurdaki oynaklıklar, Türkiye’de ani fiyat artışları yaratmıştır.
- Yüksek Enflasyon Dinamikleri: Türkiye’de genel enflasyon oranının yüksek olması, tarım ve gıda sektörünün üretim maliyetlerini artırmaktadır. Enerji ve gübre gibi ithal girdilerin maliyeti, çiftçilerin masraflarını yükselterek nihai fiyatlara yansımaktadır.
- Dışsal Şokların Etkileri: Gıda fiyatlarındaki dalgalanmalar sadece yerel politikalarla değil, aynı zamanda iklim değişikliği ve küresel arz-talep dengesizlikleri gibi dışsal şoklarla da ilişkilidir. Türkiye’nin bu şoklara karşı dayanıklılık geliştirmesi önemlidir.
Çuhadar: Tarıma Sahip Çıkmalıyız
Yakın Tarihin En Yüksek Sebze Enflasyonu
Türkiye’nin Aylık Gıda Enflasyonu Dünya Ortalamasından 8 Kat Daha Yüksek
Çelik: TÜİK ve TÜRK-İŞ Verilerin Nasıl Hesaplandığını Açıklamalı
Türk-İş’in açlık ve yoksulluk sınırı araştırması, kamuoyunda önemli bir yere sahip olmasına rağmen, metodolojik eksiklikler içeriyor. Ankara’da yapılan bu araştırmanın ülke genelini yansıtmadığı ve verilerin toplanma biçimi sorgulanıyor. Resmi gıda enflasyonunun Türk-İş’in mutfak enflasyonundan yaklaşık 8 kat fazla olması, bu araştırmanın sınırlı kapsamını ve metodolojik yetersizliğini ortaya koyuyor.
TÜİK Verileri Nasıl Hesaplıyor?
TÜİK Başkanı Çetinkaya: Veriler Dünya Standartlarına Uygun
TÜİK Başkanı Erhan Çetinkaya, enflasyon hesaplamalarıyla ilgili basın toplantısında Türkiye’nin enflasyon ölçümünün dünya standartlarına uygun olduğunu belirtti. TÜFE (Tüketici Fiyat Endeksi), Türkiye hanehalkının harcamalarını temsil eden sabit bir mal ve hizmet sepetine dayanırken, yaşam maliyeti endeksi farklı bir kavramdır. TÜFE, aylık 600 binin üzerinde fiyat toplanarak hesaplanıyor ve dünyada en erken açıklanan verilerden biri. Avrupa Birliği ve diğer ülkelerde de madde düzeyinde tüm fiyatlar açıklanmamaktadır.
Çetinkaya, ENAG‘ın hesaplamalarını eleştirerek, ENAG’ın metodolojisinin gerçekten uzak olduğunu ve kira hesaplamalarında TÜİK’in kullandığı 5 binin üzerinde konut verisiyle farklılık gösterdiğini ifade etti. ENAG, emlak sitelerinden verileri alıp tüm kiracıların her ay ev değiştirdiğini varsayıyor.
Şirket karlarının enflasyonu yükselttiğine de dikkat çekerek, pandemi sonrası dönemde, şirketlerin normalin üzerinde karlar elde ettiğini vurguladı. Çetinkaya, Türkiye’nin enflasyon verilerinin, gelişmiş ülkelerle kıyaslandığında, gerçek oranlara en yakın olduğunu ve algılanan enflasyonun global olarak benzer olduğunu belirtti.
Kaynak: Anadolu Ajansı https://www.aa.com.tr/tr/ekonomi/tuik-baskani-cetinkaya-dunyada-enflasyon-nasil-hesaplaniyorsa-turkiyede-de-oyle-hesaplaniyor/3269859