21 Ocak 2025’te Bolu’nun gözde kayak merkezlerinden biri olan Kartalkaya’da, büyük bir yangın felaketi meydana geldi. Oteller bölgesinde çıkan yangın, kısa sürede büyüyerek 3 farklı tesisi etkisi altına aldı. Bölgedeki yoğun kar ve fırtınanın etkisiyle itfaiye ekipleri müdahale etmekte zorlandı. Yangında 78 kişi hayatını kaybederken, 51 kişi de yaralı olarak kurtarıldı. Yangının çıkış nedeni olarak bir otelin mutfağında kullanılan gazlı cihazda meydana gelen patlama gösterildi. Ancak facianın yankıları, sadece olay yerinde yaşananlarla sınırlı kalmadı.
Yangından sonraki günlerde bölgede yangın tüplerine olan talebin artmasıyla birlikte fiyatlarda %80-100 oranında artış yaşandı.
Yangın gibi bir felaketin ardından insanların güvenlik kaygılarını fırsat bilen bazı satıcılar, etik ve ahlaki değerleri hiçe sayarak fiyatları şişirdi. Bu durum, Türkiye’de fırsatçılık alışkanlığının ne kadar yaygın olduğunu bir kez daha gözler önüne serdi. Ancak bu, Türkiye’de ilk kez yaşanan bir olay değil. Geçmişte benzer durumlarda da fırsatçılık örnekleri defalarca kez karşımıza çıktı. İşte yakın tarihte buna benzer olaylardan bazıları:
1. COVID-19 Dönemi: Maske, Kolonya ve Dezenfektan Fiyatları
Pandeminin ilk günlerinde maske, kolonya ve dezenfektan gibi ürünlere talep patlaması yaşandı. Bu durum, bazı satıcılar tarafından suistimal edilerek fırsatçılığa dönüştürüldü. Normalde 1-2 TL olan tek kullanımlık maskeler, 10-15 TL’ye kadar çıktı. Kolonya fiyatları ise üç katına çıkarak 50 TL’den 150 TL’ye kadar yükseldi. Pandeminin yarattığı bu endişe ortamında vatandaşlar ihtiyaçlarını karşılarken zorlandı. Bu durum büyük tepkilere yol açarken, devlet denetimleri artırarak bazı firmalara ceza uyguladı. Ancak fırsatçılığın önüne geçmek tamamen mümkün olmadı.
2. Elazığ Depremi (2020): Çadır ve Battaniye Fiyatları
2020 yılında Elazığ’da meydana gelen 6.8 büyüklüğündeki depremin ardından, depremzedeler için en temel ihtiyaçlardan biri olan çadır ve battaniyelerde ciddi bir fiyat artışı yaşandı. Normalde 150-200 TL olan çadırlar, 500-600 TL’ye satılmaya başlandı. Battaniyelerde ise fiyatlar iki katına çıktı. Depremzedelerin hayatını kolaylaştırmak yerine durumu fırsata çevirmeye çalışan bu satıcılar, halkın büyük tepkisini çekti. Felaket sonrası fırsatçılık, deprem bölgesinde dayanışma ruhunu zedeledi.
3. İstanbul Kar Yağışı (2022): Taksi ve Araç Kiralama Fiyatları
2022 yılının Ocak ayında İstanbul’da yaşanan yoğun kar yağışı, ulaşımı adeta felç etti. Toplu taşıma araçlarının çalışmaması ve yolların kapanması, insanları taksi ve araç kiralama hizmetlerine yöneltti. Ancak bu dönemde bazı taksi ve araç kiralama uygulamaları, fiyatlarını 4-5 kat artırdı. Örneğin, normalde 100 TL olan bir yolculuk, 400-500 TL’ye kadar çıktı. Bu fırsatçılık, sosyal medyada da büyük bir tepkiye yol açtı. İnsanların zor anlarını kazanç kapısı olarak gören bu davranışlar, uzun süre gündemde kaldı.
4. Ayçiçek Yağı Krizi (2022)
Rusya-Ukrayna savaşı nedeniyle ayçiçek yağı tedarikinde sıkıntı yaşanacağı söylentileri, piyasada panik alımlara neden oldu. Market rafları hızla boşalırken, bazı satıcılar fiyatları neredeyse iki katına çıkardı. 5 litrelik ayçiçek yağı fiyatı bir hafta içinde 150 TL’den 300 TL’ye yükseldi. Sosyal medyada yayılan görüntülerde, marketlerde yağ almak için birbirleriyle yarışan insanlar görüldü. Bu durum, yalnızca fiyat artışıyla değil, aynı zamanda toplumsal güven kaybıyla da sonuçlandı.
5. Marmara Depremi (1999): İnşaat Malzemeleri ve Konteyner Fiyatları
1999 yılında yaşanan Marmara Depremi sonrası inşaat malzemeleri ve konteyner fiyatlarında büyük artışlar yaşandı. Depremde evlerini kaybeden insanlar için konteynerler bir zorunluluk haline gelirken, bazı satıcılar bu fırsatı değerlendirerek fiyatları ikiye katladı. Benzer şekilde, inşaat demiri ve beton gibi malzemelerde de fiyatlar hızla yükseldi. Afet sonrası yeniden yapılanma sürecinde bu tür fiyat artışları, toplumsal dayanışmaya zarar verdi.
6. Van Depremi (2011): Kira Fiyatları
2011 yılında Van’da meydana gelen 7.2 büyüklüğündeki deprem, birçok insanı evsiz bıraktı. Ancak bölgedeki sağlam konutlara olan talep artınca, kira fiyatlarında ciddi artışlar yaşandı. Normalde 500 TL olan evler, bir anda 1500 TL’ye kadar yükseldi. Bu durum, depremin yaralarını sarmaya çalışan halkı daha da zor durumda bıraktı ve büyük tepkilere neden oldu.
7. Elektrik ve Doğal Gaz Kesintileri (2021): Jeneratör ve Isıtıcı Fiyatları
2021 yılında Türkiye genelinde yaşanan elektrik ve doğal gaz kesintileri sırasında, özellikle jeneratör ve elektrikli ısıtıcı fiyatlarında büyük artışlar oldu. Normalde 300-400 TL civarında olan küçük ısıtıcılar, bir anda 1000 TL’ye kadar çıktı. Vatandaşların temel ihtiyaçlarını karşılarken karşılaştığı bu yüksek fiyatlar, fırsatçılığın farklı bir boyutunu ortaya koydu.
Sonuç olarak, Türkiye’de yaşanan bu olaylar, toplumsal dayanışmanın en çok gerektiği zamanlarda etik ve ahlak kurallarının sıkça ihlal edildiğini gösteriyor. Kartalkaya faciası sonrası yaşanan fırsatçılık, geçmişteki bu örneklerle birlikte değerlendirildiğinde, toplumun fırsatçılık konusundaki duyarlılığının artırılması gerektiğini ortaya koyuyor. Bu durumu engellemek için daha sıkı denetimlere, cezai yaptırımlara ve bilinçlendirme kampanyalarına ihtiyaç var.